Asistencë teknike për përmirësimin e mjedisit mundësues për organizatat e shoqërisë civile në Republikën e Maqedonisë së Veriut
  Mjedisi Mundësues
Mjedisi Mundësues

Organizatat e shoqërisë civile po luajnë një rol gjithnjë e më aktiv në jetën sociale, ekonomike dhe politike në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Ky rol është thelbësor në shoqëritë demokratike për të mbështetur sundimin e ligjit, të drejtat themelore dhe llogaridhënien demokratike.

Në mënyrë që të luajnë këtë rol, OSHC-të duhet të veprojnë brenda një kuadri ligjor dhe rregullator që lejon krijimin, hapësirën dhe fushën e tyre të veprimit në sferën publike.

Organizatat e shoqërisë civile po luajnë një rol gjithnjë e më aktiv në jetën sociale, ekonomike dhe politike në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Ky rol është thelbësor në shoqëritë demokratike për të mbështetur sundimin e ligjit, të drejtat themelore dhe llogaridhënien demokratike.

Në mënyrë që të luajnë këtë rol, OSHC-të duhet të veprojnë brenda një kuadri ligjor dhe rregullator që lejon krijimin, hapësirën dhe fushën e tyre të veprimit në sferën publike.

Një mjedis i favorshëm ligjor për OSHC-të shkon përtej detyrimit të qeverive për të mos ndërhyrë në mënyrë arbitrare në aktivitetet e shoqërisë civile dhe kërkon legjislacion proaktiv dhe mbështetës. Për më tepër, është i lidhur ngushtë me nevojën e sigurisë ligjore ku përkufizimi dhe dispozitat e paqarta mund të (keq)përdoren nga qeveritë për të synuar OSHC-të. Përfshin një gamë të gjerë ligjesh që rregullojnë: krijimin, regjistrimin, financimin, taksimin dhe pjesëmarrjen në proceset e politikës dhe vendim-marrjes.

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, legjislacioni kombëtar për OSHC-të përfshin një grup gjithëpërfshirës dhe mjaft heterogjen të ligjeve, akteve nënligjore, rregullave të procedurës, vendimeve, si dhe akteve të ligjit të butë siç janë kodet. Kuadri normativ për OSHC-të, në përgjithësi është në përputhje me standardet ndërkombëtare, megjithatë ka çështje dhe sfida të caktuara që kanë ndikim negativ mbi mjedisin e shoqërisë civile.

    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Krijimi, regjistrimi, statusi dhe financimi

    Ligji për Shoqata dhe Fondacione Si pjesë qendrore e legjislacionit, Ligji për Shoqata dhe Fondacione (LSHF) rregullon mënyrën, kushtet dhe procedurën për themelimin, regjistrimin dhe shuarjen e OSHC-ve, format e OSHC-ve, pasuritë në dispozicion, mbikëqyrjen, ndryshimet e statusit dhe statusin e organizatave me interes publik. LSHF, i miratuar në vitin 2010...Lexo më shumë
    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Krijimi, regjistrimi, statusi dhe financimi

    Ligji për Shoqata dhe Fondacione Si pjesë qendrore e legjislacionit, Ligji për Shoqata dhe Fondacione (LSHF) rregullon mënyrën, kushtet dhe procedurën për themelimin, regjistrimin dhe shuarjen e OSHC-ve, format e OSHC-ve, pasuritë në dispozicion, mbikëqyrjen, ndryshimet e statusit dhe statusin e organizatave me interes publik. LSHF, i miratuar në vitin 2010 me dy ndryshime të vogla në vitet 2011 dhe 2016, siguron kuadrin legjislativ për funksionimin e OSHC-ve në vend për mbi 10 vjet. Disa raporte dhe analiza, tregojnë nevojën për vlerësim dhe rishikim të thellë të LSHF. Çështjet kryesore janë listuar më poshtë.
    • Parimi i veprimtarisë jopartiake nuk është në përputhje me rolin kryesor të OSHC-ve në shoqëritë demokratike për të rritur nivelin dhe për të marrë pjesë në debatin publik për të gjitha çështjet me interes publik.
    • Dispozitat për organizatat me interes publik të përcaktuara në ligj nuk përmbushin qëllimin e tyre ligjor dhe nuk janë funksionale në praktikë.
    • Mungesa e qartësisë dhe saktësisë së mjaftueshme në përcaktimin e kritereve sipas të cilave OSHC-të mund të zhvillojnë aktivitet ekonomik.
    • Burimi ligjor për financimin e shtetit (neni 49 par. 2) i lë diskrecion të rëndësishëm Qeverisë dhe komunave për përcaktimin e kritereve dhe procedurës së shpërndarjes së fondeve.
    • Ligji nuk parashikon asnjë detyrim ndaj organeve shtetërore për sigurimin e një mjedisi mbështetës të favorshëm për OSHC-të.
    Ligji për sistemin një sportel Ky ligj dhe akti nënligjor përkatës rregullojnë mënyrën, procedurën dhe format e regjistrimit të krijimit dhe/ose ndryshimit ligjor në regjistrin e subjekteve të tjera juridike. Nga ana tjetër, Klasifikimi Nacional i Veprimtarive ofron listat e aktiviteteve, fitimprurëse dhe jofitimprurëse, që duhet t'i caktohen çdo organizate. Çështjet kryesore që duhet t'i nënshtrohen shqyrtimit të mëtejshëm në lidhje me këtë ligj dhe klasifikimin janë:
    • Formularët dhe procedurat janë identike si për tregtinë ashtu edhe për personat e tjerë juridikë që rezulton me probleme në praktikë;
    • Procedura për krijimin dhe regjistrimin e listave nuk lejon marrjen e vendimeve duke përdorur mjete elektronike;
    • Statusi i themeluesve të subjekteve tregtare dhe i themeluesve të organizatave të shoqërisë civile në lidhje me procesin e regjistrimit është pothuajse identik, gjë që nuk është në përputhje me ligjet që rregullojnë kompanitë dhe OSHC-të dhe mund të shkaktojë probleme në praktikë;
    • OSHC-të në një numër dërrmues përdorin kodin gjenerik për aktivitetet e Klasifikimit Kombëtar (94.99 - Veprimtaritë e organizatave të tjera bazuar në anëtarësimin e paspecifikuar diku tjetër) të cilat kanë efektet e tyre në mundësinë për të kryer aktivitete ekonomike.
    Ligji për lojëra të fatit dhe lojëra argëtuese Edhe pse rregullon një fushë që nuk ndërlidhet, ky ligj është i rëndësishëm për OSHC-të pasi siguron që fondet e mbledhura nga lojërat e fatit dhe lojërat argëtuese të përdoren për të financuar: organizatat kombëtare të invalidëve, shoqatat e tyre, shoqatat për parandalimin e dhunës në familje dhe Kryqin e Kuq. Shuma që do të ndahet përbën 50% nga të gjitha fondet e siguruara, por ndërmjet 60 dhe 120 milionë MKD. Shpërndarja bëhet nga Qeveria në bazë të programit të propozuar nga MPPS. Zgjidhja e tillë legjislative kishte ngritur shqetësime nëse kjo është mënyra më e përshtatshme për ndarjen e fondeve. Shqetësimet kryesore të identifikuara janë:
    • Numri dhe lloji i kufizuar i organizatave që mund të përfitojnë nga fondet;
    • Praktika ka treguar se shumat e alokuara janë gjithmonë pranë minimumit ligjor që nuk është më shumë se 6% nga të ardhurat totale;
    • Mungesa e procesit konkurrues dhe të bazuar në merita për shpërndarjen e fondeve.
    Ligji për Organizatat e Invalidëve  Ligji për Organizatat e Invalidëve rregullon statusin, shërbimet specifike që ofrojnë organizatat e  invalidëve dhe financimin e tyre. Ligji përmban disa dispozita statutore për Organizatat e Invalidëve si një nënformë specifike e OSHC-ve dhe përshkruan kriteret për marrjen e këtij statusi. Ligji përcakton gjithashtu kornizën për Organizatat Kombëtare të Invalidëve dhe financimin e tyre. Ekzistojnë disa shqetësime të shprehura në lidhje me funksionin dhe statusin e këtyre organizatave dhe nëse modeli aktual i përshtatet më së miri interesit të personave me aftësi të kufizuara. Një analizë më e thelluar e ligjit është e nevojshme të planifikohet në Strategjinë e ardhshme për bashkëpunim dhe zhvillim të shoqërisë civile.
    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Statusi fiskal dhe pajtueshmëria rregullatore

    Ligji për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse Ky ligj dhe aktet e tij nënligjore krijojnë një sistem kontabël të veçantë për organizatat jofitimprurëse që ndryshojnë nga kontabiliteti për shoqëritë, në mënyrë që t'u përgjigjen nevojave specifike të OSHC-ve. Rregullon mënyrën dhe kërkesat për kontabilitetin e organizatave...Lexo më shumë
    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Statusi fiskal dhe pajtueshmëria rregullatore

    Ligji për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse Ky ligj dhe aktet e tij nënligjore krijojnë një sistem kontabël të veçantë për organizatat jofitimprurëse që ndryshojnë nga kontabiliteti për shoqëritë, në mënyrë që t'u përgjigjen nevojave specifike të OSHC-ve. Rregullon mënyrën dhe kërkesat për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse, llojet e librave të biznesit dhe përpunimin e të dhënave, rregullat për të ardhurat dhe shpenzimet, detyrimet për raportimin financiar, si dhe sanksionet për mosrespektimin. Një vlerësim i fundit identifikon boshllëqet e mëposhtme në lidhje me këtë ligj:
    • Mungesa e një standardi ndërkombëtar të kontabilitetit për organizatat jofitimprurëse lejon shtetin të rregullojë këtë fushë, shpesh në mënyrë jokonsistente që ka një ndikim negativ në OSHC-të, rritje të shpenzimeve dhe probleme me institucionet financiare (bankat);
    • Probleme me raportimin e të ardhurave nga aktivitetet ekonomike;
    • Plan kontabiliteti joadekuat për organizatat jofitimprurëse.
    Ligji për donacione dhe sponsorime  Ky ligj rregullon kriteret dhe procedurën për stimulimin e donacioneve dhe sponsorimeve në çështjet e interesit publik përmes përjashtimeve tatimore. Ndonëse ligji është në fuqi për gati 15 vjet dhe është ndryshuar disa herë, sfidat kryesore në sigurimin e efektivitetit të tij mbeten të pazgjidhura. Ligji aktual nuk ofron stimulin e nevojshëm për rritjen e donacioneve dhe sponsorimeve në fushat e interesit publik. Çështjet e mëposhtme duhet të trajtohen me ndryshime legjislative:
    • Terminologjia jo konsistente e përdorur sidomos në lidhje me termat shërbim publik dhe interes publik;
    • Procedurë administrative e gjatë dhe komplekse e paarsyeshme për përfitimin e lehtësimit;
    • Interesi publik përcaktohet për donatorin specifik, jo për pranuesin;
    • Mungesa e harmonizimit ndërmjet interesit publik në kuadër të këtij ligji dhe Ligjit për Shoqata dhe Fondacione;
    • Ligji nuk bën dallimin midis përfituesve fitimprurës dhe jofitimprurës të donacioneve dhe sponsorimeve;
    • Qasja kufizuese ndaj filantropisë ndërkufitare;
    • Ekziston një mungesë proporcionaliteti midis lehtësimit të pranuar dhe barrës rregullatore.
    Ligji për tatimin mbi korporatat Në vitin 2018 u miratua një ndryshim i rëndësishëm në Ligjin për tatimin e korporatave për OSHC-të. Ai synonte të tejkalonte statusin e paqartë afatgjatë të subjekteve jofitimprurëse në lidhje me llogaritjen dhe pagesën e taksës që në thelb është e lidhur me fitimin. Aty thuhet qartë se OSHC-të nuk janë subjekt i këtij tatimi për të ardhurat e tyre të krijuara nga: tarifat e anëtarësimit, fondet, dhurimet, donacionet, grantet, dhuratat etj. Sidoqoftë, nëse OSHC-të gjenerojnë të ardhura nga aktiviteti ekonomik, ato janë të detyruara të paguajnë tatim korporativ në masën 1% nga të ardhurat totale nga aktiviteti ekonomik nëse të ardhurat janë më të larta se 1.000.000 denarë. Ky është një përmirësim i rëndësishëm që mundëson kryerjen e aktiviteteve ekonomike, megjithatë ndryshimet shtesë në LSHF në lidhje me parakushtet për kryerjen e aktiviteteve ekonomike dhe në ligj dhe aktet nënligjore për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse për dokumentimin dhe raportimin e të ardhurave të krijuara janë ende të nevojshme. Ligji për tatim mbi të ardhura personale Ky ligj rregullon përcaktimin e të ardhurave të tatueshme dhe detyrimin për pagimin e tatimit mbi të ardhurat personale. Ndryshimet e fundit të këtij ligji në masë të madhe qartësojnë dhe përmirësojnë kornizën legjislative relevante për OSHC-të për atë që konsiderohet të ardhura të tatueshme. Përjashtohen nga taksimi transaksionet në lidhje me transportin, akomodimin, ushqimin për eventet e organizuara nga OSHC-të me dokumentacion përkatës. Ligji i ri nga viti 2018 dhe ndryshimet e mëvonshme në përgjithësi iu përgjigjën nevojës dhe kërkesave të organizatave të shoqërisë civile për përjashtimin e transaksioneve të caktuara karakteristike për aktivitetet e OSHC-ve (shpenzimet e udhëtimit për trajnime, akomodim dhe freskim për seminare) nga detyrimi për të llogaritur dhe paguar tatimin mbi të ardhurat personale. Ligji për tatimin mbi vlerën e shtuar Detyrimi i OSHC-ve, si shitës ose blerës të mallrave dhe shërbimeve që i nënshtrohen TVSH-së, si dhe procedura e përjashtimit nga TVSH-ja. Çështja kryesore është zgjatja e procedurës së përjashtimit nga TVSH-ja që ndikon negativisht në zbatimin e projekteve nga OSHC-të kur ky përjashtim kërkohet nga donatori. Ligji nuk parashikon ndonjë lehtësim nga tatimi për organizatat me interes publik. Çështje kyçe mbetet zgjatja e procedurës së përjashtimit nga TVSH-ja, e cila ndikon negativisht në zbatimin e projekteve nga organizatat e shoqërisë civile kur kërkohet një përjashtim i tillë nga donatori.
    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Punësimi dhe vullnetarizmi

    Ligji për marrëdhëniet e punës Ky është ligji qendror që rregullon të drejtat dhe detyrat e OSHC-ve, si punëdhënës ndaj punëmarrësit si dhe ndaj institucioneve shtetërore. Qasja e përgjithshme në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të punëdhënësit është e përshtatshme për sektorin e biznesit, megjithatë nuk i merr parasysh specifikat e...Lexo më shumë
    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Punësimi dhe vullnetarizmi

      Ligji për marrëdhëniet e punës Ky është ligji qendror që rregullon të drejtat dhe detyrat e OSHC-ve, si punëdhënës ndaj punëmarrësit si dhe ndaj institucioneve shtetërore. Qasja e përgjithshme në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të punëdhënësit është e përshtatshme për sektorin e biznesit, megjithatë nuk i merr parasysh specifikat e OSHC-ve si të punësuar. Kjo mund të adresohet përmes një marrëveshjeje kolektive, megjithatë në mungesë të një dokumenti të tillë, Ligji mbetet dokumenti kryesor që rregullon punësimin. Procesi i vazhdueshëm (në fazën fillestare) i hartimit të Ligjit të ri për marrëdhëniet e punës është një mundësi për përmirësimin e kuadrit rregullator. Duhet të merret parasysh ndryshimi i kritereve për nënshkrimin e marrëveshjeve kolektive për t'iu përshtatur më mirë specifikave të sektorit të OSHC-ve. Ligji për sigurinë dhe shëndetin gjatë punës Ky ligj përcakton standardet dhe detyrimet ndaj të gjithë punëdhënësve (përfshirë OSHC-të) në lidhje me kërkesat për siguri dhe shëndet gjatë punës. Kërkesat janë të detyrueshme dhe mosrespektimi i tyre mund të rezultojë me gjoba. Megjithatë, është e dukshme që standardet janë vendosur për t'iu përshtatur sektorit të biznesit. Për OSHC-të përmbushja e kërkesave të tilla si planet e sigurisë, dokumentet dhe pajisjet mund të jenë të kushtueshme dhe të reflektojnë negativisht në vendimin për punësim kundrejt përdorimit të shërbimeve kontraktuale. Ligji për punë vullnetare Qëllimi i këtij ligji ishte inkurajimi i vullnetarizmit dhe sigurimi i një kornize të qartë dhe të parashikueshme që do të sigurojë respektimin e të drejtave të vullnetarit. Përkufizon vullnetarizmin, e dallon atë nga llojet e tjera të punës pa pagesë (praktikën) dhe rregullon kushtet, mënyrën, të drejtat dhe detyrat dhe dokumentacionin e punës vullnetare. Ligji për punësim dhe sigurim në rast të papunësisë Ky ligj po ndikon në OSHC-të për shkak të një dispozite (neni 77) që rregullon kriteret sipas të cilave e drejta për kompensim monetar në rast papunësie do të ndërpritet nëse, ndër të tjera, përfituesi është themeluesi i "shoqatës, ndërmarrjes ose subjekti tjetër juridik" (përfshirë OSHC-të). Ligje të tjera përkatëse Ka ligje të tjera që lidhen me kuadrin normativ, institucional dhe financiar, të cilët janë në një masë më të vogël të rëndësishëm për mjedisin mundësues në të cilin veprojnë OSHC-të. Këto janë:
    • Ligji për Shoqëritë Tregtare i cili ka zbatim plotësues të rregullave në lidhje me emrin e OSHC-ve si dhe për procesin e likuidimit të një OSHC-je,
    • Ligji për procedurën civile i cili rregullon procedurën për shuarjen e organizatave të shoqërisë civile dhe zgjidhjen e kontesteve ndërmjet organizatave të ndryshme të shoqërisë civile,
    • Ligji për mbrojtjen e konsumatorit i cili rregullon aspekte të veçanta të organizatave të shoqërisë civile që punojnë në çështjet e mbrojtjes së konsumatorëve dhe ofron një bazë ligjore për financim,
    • dhe Ligji për të huajt i cili rregullon procedurën për marrjen e lejes së qëndrimit për vullnetarët e huaj nga personeli i huaj.

    Ligji për tubimet publike
    Ky ligj rregullon mënyrën e realizimit të së drejtës së garantuar me kushtetutë për të protestuar. Meqenëse OSHC-të shpesh përdorin protestat publike si një mjet për ngritjen e zërit dhe shqetësimeve mbi politika të caktuara, si dhe në qëllime të tjera të avokimit, legjislacioni i favorshëm është thelbësor që OSHC-të të gëzojnë, pa ndërhyrje të panevojshme, lirinë e tubimit. Ligji përcakton kuptimin e termit tubim publik dhe e veçon atë nga tubimet e tjera që nuk kanë të bëjnë me shprehjen e mendimit ose protestën.

    Bazuar në vlerësimet e mëparshme, çështjet kryesore që lidhen me këtë ligj dhe që ndikojnë në OSHC-të janë si më poshtë:

    • Detyrat e organizatorit të tubimit nuk janë përcaktuar me saktësi dhe qartësi të mjaftueshme në lidhje me: organizimin e shërbimit të sigurisë (neni 4.1 LTP), kërcënimin e sigurisë personale (neni 4.3 LTP) dhe sanksionet përkatëse kundërvajtëse për mosrespektimin;
    • Të huajt janë të detyruar të kërkojnë leje për organizimin e tubimit publik (Art.8 LTP);
    • Gjobat e përshkruara janë relativisht të larta dhe mund të dekurajojnë përdorimin e këtij mjeti demokratik.

    Ligji për qasje të lirë në informacione me karakter publik
    Qasja në informacion është një parakusht kryesor për përfshirje më të madhe të OSHC-ve në proceset e hartimit të politikave. Ligji i ri për qasjen e lirë në informacione me karakter publik u miratua në vitin 2019 dhe parashikon disa risi që pritet të përmirësojnë qasjen në informacion. Bazohet në parimet e hapjes maksimale, detyrimit proaktiv për publikimin e të dhënave, numrit të kufizuar të kufizimeve dhe procedurave për lehtësimin e qasjes në informacion. Me qëllim përmirësimin e zbatimit, ligji i ri e transformoi institucionin rregullator Komision në një Agjenci me autoritet për të sanksionuar dhe gjobitur autoritetet përgjegjëse që nuk respektojnë ligjin.

    Ligji për referendumin dhe mjetet e tjera të demokracisë së drejtpërdrejtë
    Ky ligj përcakton procedurën për fillimin, administrimin dhe shpalljen e referendumit (kombëtar ose lokal), nismës qytetare dhe tubime në qytete. Megjithëse nuk përdoren shumë nga OSHC-të, ato mbeten një mjet i rëndësishëm për të ndikuar në politikat dhe vendimet dhe janë themelore për demokracinë. Ka pasur disa raste në periudhën e kaluar ku referendumet lokale u iniciuan nga OSHC-të.

    Përvoja nga referendumet lokale kishte treguar disa probleme me të cilat OSHC-të përballen kur përpiqen të iniciojnë referendum për një çështje të caktuar me rëndësi publike:

    • Pragu i kërkuar prej minimum 20% të nënshkrimeve që mbështesin iniciativën për referendumin nga popullsia në moshë të votimit për komunën në fjalë (neni 36 par. 1) është në mënyrë të pajustifikuar i lartë dhe po dekurajon OSHC-të nga promovimi i referendumeve lokale si mjet për pjesëmarrje demokratike.
    • Mbështetja nga 20% e nënshkrimeve që duhet të mblidhen në 15 ditë i vë barrë të panevojshme OSHC-së dhe vepron si dekurajim për përdorimin e këtyre mjeteve të rëndësishme demokratike.

    Ligji për lobim
    Ligji i ri për lobimin është miratuar në qershor 2021. Ligji i ri përmban dispozitë që thotë se një iniciativë civile e inicuar me ligj, si dhe komunikim ndërmjet OSHC-ve dhe fondacioneve të regjistruara në LAF dhe përfaqësuesve, domethënë organet e pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ dhe organet e vetëqeverisjes lokale, nuk trajtohen si lobim.

    Rregullorja për punën e Qeverisë
    Rregullorja për punën e Qeverisë përcakton detyrimin e ministrive të publikojnë projektligjet në faqen e tyre në internet dhe në ENER për konsultim (neni 68-a). Afati prej 20 ditësh pas publikimit për palët e interesuara (përfshirë OSHC-të) për të dhënë mendime, komente dhe rekomandime është dukshëm më i shkurtër në krahasim me vendet e tjera të rajonit (për shembull një periudhë konsultimi prej 30 ditësh në Kroaci). Ministria në raportin e vlerësimit të ndikimit rregullator rendit komentet e pranuara dhe nëse ato nuk pranohen jep një justifikim të duhur për këtë. Nuk ka asnjë detyrim për publikimin e projektligjeve që duhet të miratohen në procedurë urgjente.

    Kodi i praktikave të mira për pjesëmarrjen e shoqërisë civile në procesin e hartimit të politikave
    Kodi nuk është ligj në vetvete, por listë rekomandimesh jo të detyrueshme të lëshuara nga qeveria për administratën publike për përfshirjen dhe pjesëmarrjen e shoqërisë civile në procesin e hartimit të politikave. Kodi përcakton fushën e bashkëpunimit, llojet dhe fazat e bashkëpunimit (informacion, konsultim, dialog, partneritet), dhe instrumentet (p.sh. Faqja e internetit ENER, ngjarjet publike etj.). Kodi përcakton Njësinë për Bashkëpunim me OSHC-të brenda Sekretariatit të Përgjithshëm të Qeverisë si pikë qendrore midis OSHC-ve dhe administratës publike.

    Udhëzimet RIA
    Udhëzimet dhe Metodologjia janë akte nënligjore të Rregullores së Qeverisë për Procedurën të cilat udhëheqin procesin e vlerësimit të ndikimit rregullator. Ngjashëm me Kodin e praktikave të mira për pjesëmarrjen e shoqërisë civile në proceset e hartimit të politikave, ato lëshohen në formën e ligjit të butë. Rregullojnë procesin e vlerësimit të ndikimit rregullator të legjislacionit të propozuar. Një nga elementet kryesore të RIA është procesi i konsultimit me palët e interesuara (përfshirë OSHC-të) ku ofrohen disa udhëzime për procesin e konsultimit. Megjithatë, formulimi i dispozitave dhe forma e konsultimit që do të përdoret është në diskrecionin e ministrive dhe organeve të tjera. Në praktikë, nuk është e pazakontë të shihen qasje të çrregullta dhe të ndryshme për zbatimin e procesit të RIA ndërmjet ministrive të ndryshme, por ndonjëherë edhe brenda së njëjtës ministri për nisma të ndryshme ligjore.

    Ligji për pjesëmarrjen e të rinjve dhe politikat e të rinjve
    Ky ligj u miratua në janar 2021 dhe synon të rregullojë format e organizatave rinore dhe pjesëmarrjen e të rinjve në proceset vendimmarrëse përkatëse për ta. Ai përcakton kriteret për atë që mund të konsiderohet një organizatë rinore si dhe rolin dhe funksionin e organizatave kombëtare ombrellë rinore dhe asamblesë kombëtare rinore. Ligji parashikon gjithashtu ngritjen e një organi këshillimor kombëtar mbi politikat rinore si dhe konfirmimin ligjor të këshillave lokale rinore. Aktet nënligjore për zbatimin e tij duhet të miratohen dhe ligji nuk është ende plotësisht funksional.

    Ligje të tjera përkatëse për pjesëmarrje
    Përfshirja e OSHC-ve në procesin e hartimit të politikave në fusha të caktuara është subjekt i rregullimit të ligjeve specifike. Megjithëse zhvillimi i OSHC-ve nuk është në fokusin e këtyre ligjeve, zgjidhjet legjislative të ofruara, mund të kenë ndikim të rëndësishëm në potencialin e ndonjë OSHC-je për të qenë pjesëmarrëse aktive në proceset e politikave dhe vendimmarrjes.

    • Ligji për mjedisin jetësor përcakton se shoqatat (jo fondacionet) që punojnë në çështjet që kanë të bëjnë me mbrojtjen e mjedisit janë një “opinion i prekur” në kontekstin e legjislacionit mjedisor. Ky përcaktim u jep të drejtën të kundërshtojnë vendimet e Ministrisë për pranimin e planeve mjedisore, madje edhe të kërkojnë vendim gjyqësor. Gjithashtu mund të kundërshtojnë lejet e integruara A dhe B që janë të detyrueshme për çdo subjekt që mund të ndotë mjedisin. Megjithatë, përvojat praktike tregojnë se ka nevojë për të përforcuar zërin e OSHC-ve në fushën e mjedisit jetësor.
    • Ligji për avokatin e popullit përfshin OSHC-të në Mekanizmin për Kontrollin Qytetar, një organ brenda institucionit të Avokatit të Popullit që punon në monitorimin e punës së prokurorisë publike për parandalimin dhe mbrojtjen nga aktet e torturës dhe trajtimit çnjerëzor dhe degradues të kryera nga policia ose autoritetet e burgjeve.
    • Ligji kundër diskriminimit u jep autoritet OSHC-ve të fillojnë procedurë gjyqësore (actio popularis) për mbrojtjen nga diskriminimi që prek më shumë njerëz. Lidhur me këtë është edhe Ligji i ri për procedurën civile i hartuar së fundmi, i cili parasheh procedurë të re të veçantë civile për mbrojtjen e të drejtave dhe interesave kolektive. Kjo procedurë forcon statusin e OSHC-ve në procedurat gjyqësore dhe fuqinë e tyre për të ngritur çështje.
    • Ligji për bujqësi dhe zhvillim rural parashikon krijimin e grupeve lokale të veprimit si aktorë kryesorë në zhvillimin lokal të zonave rurale. Shumica e grupeve ekzistuese janë të regjistruara si shoqata dhe ato janë të rregulluara me Rregulloren për kriteret për regjistrim në regjistrin e grupeve lokale të veprimit.

    Përveç ligjeve të lartpërmendura, ekzistojnë ligje të tjera në lidhje me përfshirjen e OSHC-ve në proceset e politikave dhe vendimmarrjes, të cilat në një masë më të vogël janë të rëndësishme për një mjedis mundësues për OSHC-të. Këto janë:

    • Ligji për ekzekutimin e sanksioneve i cili rregullon qasjen e OSHC-ve në objektet e burgjeve me qëllim të monitorimit dhe mbrojtjes së të drejtave të personave të privuar nga liria.
    • Ligji për mbrojtjen e natyrës i cili rregullon pjesëmarrjen e OSHC-ve në punën e Këshillit Kombëtar për mbrojtjen e natyrës.
    • Ligji për planifikimin hapësinor dhe urban, edhe pse nuk përcakton në mënyrë eksplicite rolin e OSHC-ve, ai siguron kuadrin për pjesëmarrjen dhe ndikimin e publikut në procesin e planifikimit urban.

    Ligji për koncesione dhe partneritet publik privat
    Ky ligj rregullon ndër të tjera kontratat për krijimin e partneritetit publik privat si dhe çështje të tjera të rëndësishme që kanë të bëjnë me partneritetin publik privat. Përcakton rregullat e përgjithshme bazë për krijimin e partneriteteve publike-private ku delegimi i shërbimeve publike tek njësitë private (përfshirë OSHC-të) është i mundur. Ligji nuk i kufizon partnerët privatë në subjektet afariste dhe në teori një OSHC e regjistruar mund të jetë pjesë e një marrëveshjeje të tillë.

    Ligji për mbrojtjen sociale
    Ligji i vitit 2019 për mbrojtjen sociale mundëson kontraktimin e jashtëm të shërbimeve të mbrojtjes sociale tek shoqatat (jo fondacionet) dhe autorizimin e tyre si ofrues të shërbimeve sociale. Kontraktimi mund të bëhet në nivel qendror, nga MPPS-ja dhe në nivel lokal, nga komunat. Llojet e shërbimeve që mund të kryhen nga OSHC-të përfshijnë: shërbimet sociale në shtëpi (kujdesi dhe asistentët personalë), shërbimet sociale në komunitet (kujdesi ditor, risocializimi etj.), kujdesi shtesë familjar, informimi dhe referimi, ndihma dhe këshillimi nga ekspertë. Ndërsa disa nga shërbimet mund të kryhen vetëm në bazë të licencimit, në disa raste specifike (për shembull qendrat e strehimit) OSHC-të duhet të gjejnë një institucion të veçantë.

    Ligji për ndihmë juridike falas
    Ky ligj lejon OSHC-të të marrin autorizim për të ofruar ndihmë ligjore parësore (informacion ligjor, këshilla, referim, mbushje formularësh dhe shërbime të tjera) për njerëzit e varfër. Ai përcakton kriteret për autorizimin, llojet e shërbimeve që mund të ofrohen, financimin dhe mbikëqyrjen. Për ofrimin e shërbimeve, OSHC-të mund të kërkojnë rimbursim pas përmbushjes së kritereve të kërkuara ose të aplikojnë për mbështetje granti. Ministria e Drejtësisë publikon thirrje publike për mbështetje të projekteve në lidhje me ndihmën ligjore dhe qasjen në drejtësi një herë në vit.

    Ligje të tjera përkatëse me ofrimin e shërbimeve nga OSHC-të
    Ekzistojnë disa ligje të tjera në lidhje me OSHC-të, si ofrues të shërbimeve publike që janë në një masë më të vogël të rëndësishme për një mjedis mundësues për OSHC-të. Këto janë:

    • Ligji për mbrojtjen nga dhuna në familje dhe dhuna me baza gjinore, i cili siguron baza legjislative për OSHC-të, për të ofruar shërbime për viktimat e dhunës në familje dhe dhunës me baza gjinore;
    • Ligji për mbrojtjen civile, i cili rregullon rolin e OSHC-ve, si ofrues të shërbimeve për mbrojtjen civile në raste fatkeqësish natyrore ose emergjencash të tjera, mundësinë për zyrtarizimin e bashkëpunimit me kontratë dhe bashkëfinancim;
    • Ligji për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, i cili siguron baza për mbështetje më të madhe të OSHC-ve që punojnë për të drejtat e kafshëve në shërbimet publike në lidhje me mirëqenien e kafshëve.

    Një nga parakushtet për garantimin e demokracisë është të sigurohet pjesëmarrja e qytetarëve dhe shoqërisë civile në përgjithësi në vendim-marrjen politike. Këshilli për Bashkëpunim ndërmjet Qeverisë dhe Shoqërisë Civile (në vijim Këshilli) përfaqëson në vetvete nivelin më të lartë të pjesëmarrjes së OSHC-ve – një partneritet midis Qeverisë dhe OSHC-ve. Rrjedhimisht, Këshilli krijon mundësinë për procese gjithëpërfshirëse të hartimit të politikave dhe politikave të synuara për zhvillimin e shoqërisë civile, duke demonstruar angazhimin e Qeverive ndaj OSHC-ve dhe dialogun e hapur midis dy sektorëve.

    BE-ja përmes Udhëzimeve të BE-së për Mbështetjen e Shoqërisë Civile në vendet e zgjerimit 2014-2020 rishikon cilësinë e organeve të bashkëpunimit ndërmjet Qeverisë dhe OSHC-ve në drejtim të: përfaqësimit të OSHC-ve në përgjithësi si dhe përfaqësimit të organizatave të shoqërisë civile më të vogla; dukshmërinë dhe disponueshmërinë për anëtarësi, perceptimi i Qeverisë për cilësinë e këtyre strukturave dhe mekanizmave, dhe perceptimi i OSHC-ve për këto struktura dhe mekanizma.

    Këshilli është organ këshillues i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut i themeluar me qëllim të promovimit të bashkëpunimit dhe zhvillimit të dialogut me sektorin e shoqërisë civile në vend. Me 15 anëtarë të institucioneve publike dhe 16 përfaqësues të OSHC-ve, Këshilli ka nisur në mënyrë aktive diskutimet mbi çështjet që kanë të bëjnë me shoqërinë civile.

    Përfaqësuesit e Shoqërisë Civile në Këshill zgjidhen në një procedurë të hapur dhe transparente që siguron përfaqësimin e një grupi, platforme ose OSHC-je dhe/ose ekspertizë të caktuar në një nga fushat e përcaktuara nga Vendimi për Themelimin e Këshillit.

    Përfaqësuesit e Qeverisë në Këshill emërohen nga Qeveria nga institucione të ndryshme që synojnë të ofrojnë mundësi dialogu dhe konsultimi në fushën e zhvillimit të shoqërisë civile ndërmjet Qeverisë dhe shoqërisë civile.

    (Përmbajtja dhe struktura si dhe modalitetet e kultivimit të saj me informacion për t’u diskutuar dhe rënë dakord me Këshillin)

    KUADRI LIGJOR PËR ZHVILLIMIN DHE FUNKSIONIMIN E SHOQËRISË CIVILE

    Një mjedis i favorshëm ligjor për OSHC-të shkon përtej detyrimit të qeverive për të mos ndërhyrë në mënyrë arbitrare në aktivitetet e shoqërisë civile dhe kërkon legjislacion proaktiv dhe mbështetës. Për më tepër, është i lidhur ngushtë me nevojën e sigurisë ligjore ku përkufizimi dhe dispozitat e paqarta mund të (keq)përdoren nga qeveritë për të synuar OSHC-të. Përfshin një gamë të gjerë ligjesh që rregullojnë: krijimin, regjistrimin, financimin, taksimin dhe pjesëmarrjen në proceset e politikës dhe vendim-marrjes.

    Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, legjislacioni kombëtar për OSHC-të përfshin një grup gjithëpërfshirës dhe mjaft heterogjen të ligjeve, akteve nënligjore, rregullave të procedurës, vendimeve, si dhe akteve të ligjit të butë siç janë kodet. Kuadri normativ për OSHC-të, në përgjithësi është në përputhje me standardet ndërkombëtare, megjithatë ka çështje dhe sfida të caktuara që kanë ndikim negativ mbi mjedisin e shoqërisë civile.

    KUADRI LEGJISLATIV NORMATIV, INSTITUCIONAL DHE FINANCIAR

    Krijimi, regjistrimi, statusi dhe financimi

    Ligji për Shoqata dhe Fondacione
    Si pjesë qendrore e legjislacionit, Ligji për Shoqata dhe Fondacione (LSHF) rregullon mënyrën, kushtet dhe procedurën për themelimin, regjistrimin dhe shuarjen e OSHC-ve, format e OSHC-ve, pasuritë në dispozicion, mbikëqyrjen, ndryshimet e statusit dhe statusin e organizatave me interes publik. LSHF, i miratuar në vitin 2010 me dy ndryshime të vogla në vitet 2011 dhe 2016, siguron kuadrin legjislativ për funksionimin e OSHC-ve në vend për mbi 10 vjet. Disa raporte dhe analiza, tregojnë nevojën për vlerësim dhe rishikim të thellë të LSHF. Çështjet kryesore janë listuar më poshtë.

    • Parimi i veprimtarisë jopartiake nuk është në përputhje me rolin kryesor të OSHC-ve në shoqëritë demokratike për të rritur nivelin dhe për të marrë pjesë në debatin publik për të gjitha çështjet me interes publik.
    • Dispozitat për organizatat me interes publik të përcaktuara në ligj nuk përmbushin qëllimin e tyre ligjor dhe nuk janë funksionale në praktikë.
    • Mungesa e qartësisë dhe saktësisë së mjaftueshme në përcaktimin e kritereve sipas të cilave OSHC-të mund të zhvillojnë aktivitet ekonomik.
    • Burimi ligjor për financimin e shtetit (neni 49 par. 2) i lë diskrecion të rëndësishëm Qeverisë dhe komunave për përcaktimin e kritereve dhe procedurës së shpërndarjes së fondeve.
    • Ligji nuk parashikon asnjë detyrim ndaj organeve shtetërore për sigurimin e një mjedisi mbështetës të favorshëm për OSHC-të.

    Ligji për sistemin një sportel
    Ky ligj dhe akti nënligjor përkatës rregullojnë mënyrën, procedurën dhe format e regjistrimit të krijimit dhe/ose ndryshimit ligjor në regjistrin e subjekteve të tjera juridike. Nga ana tjetër, Klasifikimi Nacional i Veprimtarive ofron listat e aktiviteteve, fitimprurëse dhe jofitimprurëse, që duhet t’i caktohen çdo organizate. Çështjet kryesore që duhet t’i nënshtrohen shqyrtimit të mëtejshëm në lidhje me këtë ligj dhe klasifikimin janë:

    • Formularët dhe procedurat janë identike si për tregtinë ashtu edhe për personat e tjerë juridikë që rezulton me probleme në praktikë;
    • Procedura për krijimin dhe regjistrimin e listave nuk lejon marrjen e vendimeve duke përdorur mjete elektronike;
    • Statusi i themeluesve të subjekteve tregtare dhe i themeluesve të organizatave të shoqërisë civile në lidhje me procesin e regjistrimit është pothuajse identik, gjë që nuk është në përputhje me ligjet që rregullojnë kompanitë dhe OSHC-të dhe mund të shkaktojë probleme në praktikë;
    • OSHC-të në një numër dërrmues përdorin kodin gjenerik për aktivitetet e Klasifikimit Kombëtar (94.99 – Veprimtaritë e organizatave të tjera bazuar në anëtarësimin e paspecifikuar diku tjetër) të cilat kanë efektet e tyre në mundësinë për të kryer aktivitete ekonomike.

    Ligji për lojëra të fatit dhe lojëra argëtuese
    Edhe pse rregullon një fushë që nuk ndërlidhet, ky ligj është i rëndësishëm për OSHC-të pasi siguron që fondet e mbledhura nga lojërat e fatit dhe lojërat argëtuese të përdoren për të financuar: organizatat kombëtare të invalidëve, shoqatat e tyre, shoqatat për parandalimin e dhunës në familje dhe Kryqin e Kuq. Shuma që do të ndahet përbën 50% nga të gjitha fondet e siguruara, por ndërmjet 60 dhe 120 milionë MKD. Shpërndarja bëhet nga Qeveria në bazë të programit të propozuar nga MPPS. Zgjidhja e tillë legjislative kishte ngritur shqetësime nëse kjo është mënyra më e përshtatshme për ndarjen e fondeve. Shqetësimet kryesore të identifikuara janë:

    • Numri dhe lloji i kufizuar i organizatave që mund të përfitojnë nga fondet;
    • Praktika ka treguar se shumat e alokuara janë gjithmonë pranë minimumit ligjor që nuk është më shumë se 6% nga të ardhurat totale;
    • Mungesa e procesit konkurrues dhe të bazuar në merita për shpërndarjen e fondeve.

    Ligji për Organizatat e Invalidëve 
    Ligji për Organizatat e Invalidëve rregullon statusin, shërbimet specifike që ofrojnë organizatat e  invalidëve dhe financimin e tyre. Ligji përmban disa dispozita statutore për Organizatat e Invalidëve si një nënformë specifike e OSHC-ve dhe përshkruan kriteret për marrjen e këtij statusi. Ligji përcakton gjithashtu kornizën për Organizatat Kombëtare të Invalidëve dhe financimin e tyre. Ekzistojnë disa shqetësime të shprehura në lidhje me funksionin dhe statusin e këtyre organizatave dhe nëse modeli aktual i përshtatet më së miri interesit të personave me aftësi të kufizuara. Një analizë më e thelluar e ligjit është e nevojshme të planifikohet në Strategjinë e ardhshme për bashkëpunim dhe zhvillim të shoqërisë civile.

    Statusi fiskal dhe pajtueshmëria rregullatore

    Ligji për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse
    Ky ligj dhe aktet e tij nënligjore krijojnë një sistem kontabël të veçantë për organizatat jofitimprurëse që ndryshojnë nga kontabiliteti për shoqëritë, në mënyrë që t’u përgjigjen nevojave specifike të OSHC-ve. Rregullon mënyrën dhe kërkesat për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse, llojet e librave të biznesit dhe përpunimin e të dhënave, rregullat për të ardhurat dhe shpenzimet, detyrimet për raportimin financiar, si dhe sanksionet për mosrespektimin. Një vlerësim i fundit identifikon boshllëqet e mëposhtme në lidhje me këtë ligj:

    • Mungesa e një standardi ndërkombëtar të kontabilitetit për organizatat jofitimprurëse lejon shtetin të rregullojë këtë fushë, shpesh në mënyrë jokonsistente që ka një ndikim negativ në OSHC-të, rritje të shpenzimeve dhe probleme me institucionet financiare (bankat);
    • Probleme me raportimin e të ardhurave nga aktivitetet ekonomike;
    • Plan kontabiliteti joadekuat për organizatat jofitimprurëse.

    Ligji për donacione dhe sponsorime 
    Ky ligj rregullon kriteret dhe procedurën për stimulimin e donacioneve dhe sponsorimeve në çështjet e interesit publik përmes përjashtimeve tatimore. Ndonëse ligji është në fuqi për gati 15 vjet dhe është ndryshuar disa herë, sfidat kryesore në sigurimin e efektivitetit të tij mbeten të pazgjidhura. Ligji aktual nuk ofron stimulin e nevojshëm për rritjen e donacioneve dhe sponsorimeve në fushat e interesit publik. Çështjet e mëposhtme duhet të trajtohen me ndryshime legjislative:

    • Terminologjia jo konsistente e përdorur sidomos në lidhje me termat shërbim publik dhe interes publik;
    • Procedurë administrative e gjatë dhe komplekse e paarsyeshme për përfitimin e lehtësimit;
    • Interesi publik përcaktohet për donatorin specifik, jo për pranuesin;
    • Mungesa e harmonizimit ndërmjet interesit publik në kuadër të këtij ligji dhe Ligjit për Shoqata dhe Fondacione;
    • Ligji nuk bën dallimin midis përfituesve fitimprurës dhe jofitimprurës të donacioneve dhe sponsorimeve;
    • Qasja kufizuese ndaj filantropisë ndërkufitare;
    • Ekziston një mungesë proporcionaliteti midis lehtësimit të pranuar dhe barrës rregullatore.

    Ligji për tatimin mbi korporatat
    Në vitin 2018 u miratua një ndryshim i rëndësishëm në Ligjin për tatimin e korporatave për OSHC-të. Ai synonte të tejkalonte statusin e paqartë afatgjatë të subjekteve jofitimprurëse në lidhje me llogaritjen dhe pagesën e taksës që në thelb është e lidhur me fitimin. Aty thuhet qartë se OSHC-të nuk janë subjekt i këtij tatimi për të ardhurat e tyre të krijuara nga: tarifat e anëtarësimit, fondet, dhurimet, donacionet, grantet, dhuratat etj. Sidoqoftë, nëse OSHC-të gjenerojnë të ardhura nga aktiviteti ekonomik, ato janë të detyruara të paguajnë tatim korporativ në masën 1% nga të ardhurat totale nga aktiviteti ekonomik nëse të ardhurat janë më të larta se 1.000.000 denarë. Ky është një përmirësim i rëndësishëm që mundëson kryerjen e aktiviteteve ekonomike, megjithatë ndryshimet shtesë në LSHF në lidhje me parakushtet për kryerjen e aktiviteteve ekonomike dhe në ligj dhe aktet nënligjore për kontabilitetin e organizatave jofitimprurëse për dokumentimin dhe raportimin e të ardhurave të krijuara janë ende të nevojshme.

    Ligji për tatim mbi të ardhura personale
    Ky ligj rregullon përcaktimin e të ardhurave të tatueshme dhe detyrimin për pagimin e tatimit mbi të ardhurat personale. Ndryshimet e fundit të këtij ligji në masë të madhe qartësojnë dhe përmirësojnë kornizën legjislative relevante për OSHC-të për atë që konsiderohet të ardhura të tatueshme. Përjashtohen nga taksimi transaksionet në lidhje me transportin, akomodimin, ushqimin për eventet e organizuara nga OSHC-të me dokumentacion përkatës. Ligji i ri nga viti 2018 dhe ndryshimet e mëvonshme në përgjithësi iu përgjigjën nevojës dhe kërkesave të organizatave të shoqërisë civile për përjashtimin e transaksioneve të caktuara karakteristike për aktivitetet e OSHC-ve (shpenzimet e udhëtimit për trajnime, akomodim dhe freskim për seminare) nga detyrimi për të llogaritur dhe paguar tatimin mbi të ardhurat personale.

    Ligji për tatimin mbi vlerën e shtuar
    Detyrimi i OSHC-ve, si shitës ose blerës të mallrave dhe shërbimeve që i nënshtrohen TVSH-së, si dhe procedura e përjashtimit nga TVSH-ja. Çështja kryesore është zgjatja e procedurës së përjashtimit nga TVSH-ja që ndikon negativisht në zbatimin e projekteve nga OSHC-të kur ky përjashtim kërkohet nga donatori. Ligji nuk parashikon ndonjë lehtësim nga tatimi për organizatat me interes publik. Çështje kyçe mbetet zgjatja e procedurës së përjashtimit nga TVSH-ja, e cila ndikon negativisht në zbatimin e projekteve nga organizatat e shoqërisë civile kur kërkohet një përjashtim i tillë nga donatori.

    Punësimi dhe vullnetarizmi

     

    Ligji për marrëdhëniet e punës
    Ky është ligji qendror që rregullon të drejtat dhe detyrat e OSHC-ve, si punëdhënës ndaj punëmarrësit si dhe ndaj institucioneve shtetërore. Qasja e përgjithshme në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të punëdhënësit është e përshtatshme për sektorin e biznesit, megjithatë nuk i merr parasysh specifikat e OSHC-ve si të punësuar. Kjo mund të adresohet përmes një marrëveshjeje kolektive, megjithatë në mungesë të një dokumenti të tillë, Ligji mbetet dokumenti kryesor që rregullon punësimin. Procesi i vazhdueshëm (në fazën fillestare) i hartimit të Ligjit të ri për marrëdhëniet e punës është një mundësi për përmirësimin e kuadrit rregullator. Duhet të merret parasysh ndryshimi i kritereve për nënshkrimin e marrëveshjeve kolektive për t’iu përshtatur më mirë specifikave të sektorit të OSHC-ve.

    Ligji për sigurinë dhe shëndetin gjatë punës
    Ky ligj përcakton standardet dhe detyrimet ndaj të gjithë punëdhënësve (përfshirë OSHC-të) në lidhje me kërkesat për siguri dhe shëndet gjatë punës. Kërkesat janë të detyrueshme dhe mosrespektimi i tyre mund të rezultojë me gjoba. Megjithatë, është e dukshme që standardet janë vendosur për t’iu përshtatur sektorit të biznesit. Për OSHC-të përmbushja e kërkesave të tilla si planet e sigurisë, dokumentet dhe pajisjet mund të jenë të kushtueshme dhe të reflektojnë negativisht në vendimin për punësim kundrejt përdorimit të shërbimeve kontraktuale.

    Ligji për punë vullnetare
    Qëllimi i këtij ligji ishte inkurajimi i vullnetarizmit dhe sigurimi i një kornize të qartë dhe të parashikueshme që do të sigurojë respektimin e të drejtave të vullnetarit. Përkufizon vullnetarizmin, e dallon atë nga llojet e tjera të punës pa pagesë (praktikën) dhe rregullon kushtet, mënyrën, të drejtat dhe detyrat dhe dokumentacionin e punës vullnetare.

    Ligji për punësim dhe sigurim në rast të papunësisë
    Ky ligj po ndikon në OSHC-të për shkak të një dispozite (neni 77) që rregullon kriteret sipas të cilave e drejta për kompensim monetar në rast papunësie do të ndërpritet nëse, ndër të tjera, përfituesi është themeluesi i “shoqatës, ndërmarrjes ose subjekti tjetër juridik” (përfshirë OSHC-të).

    Ligje të tjera përkatëse
    Ka ligje të tjera që lidhen me kuadrin normativ, institucional dhe financiar, të cilët janë në një masë më të vogël të rëndësishëm për mjedisin mundësues në të cilin veprojnë OSHC-të. Këto janë:

    • Ligji për Shoqëritë Tregtare i cili ka zbatim plotësues të rregullave në lidhje me emrin e OSHC-ve si dhe për procesin e likuidimit të një OSHC-je,
    • Ligji për procedurën civile i cili rregullon procedurën për shuarjen e organizatave të shoqërisë civile dhe zgjidhjen e kontesteve ndërmjet organizatave të ndryshme të shoqërisë civile,
    • Ligji për mbrojtjen e konsumatorit i cili rregullon aspekte të veçanta të organizatave të shoqërisë civile që punojnë në çështjet e mbrojtjes së konsumatorëve dhe ofron një bazë ligjore për financim,
    • dhe Ligji për të huajt i cili rregullon procedurën për marrjen e lejes së qëndrimit për vullnetarët e huaj nga personeli i huaj.

    NDIKIMI I POLITIKAVE DHE PËRFSHIRJA NË PROCESET VENDIMMARRËSE

    Ligji për tubimet publike
    Ky ligj rregullon mënyrën e realizimit të së drejtës së garantuar me kushtetutë për të protestuar. Meqenëse OSHC-të shpesh përdorin protestat publike si një mjet për ngritjen e zërit dhe shqetësimeve mbi politika të caktuara, si dhe në qëllime të tjera të avokimit, legjislacioni i favorshëm është thelbësor që OSHC-të të gëzojnë, pa ndërhyrje të panevojshme, lirinë e tubimit. Ligji përcakton kuptimin e termit tubim publik dhe e veçon atë nga tubimet e tjera që nuk kanë të bëjnë me shprehjen e mendimit ose protestën.

    Bazuar në vlerësimet e mëparshme, çështjet kryesore që lidhen me këtë ligj dhe që ndikojnë në OSHC-të janë si më poshtë:

    • Detyrat e organizatorit të tubimit nuk janë përcaktuar me saktësi dhe qartësi të mjaftueshme në lidhje me: organizimin e shërbimit të sigurisë (neni 4.1 LTP), kërcënimin e sigurisë personale (neni 4.3 LTP) dhe sanksionet përkatëse kundërvajtëse për mosrespektimin;
    • Të huajt janë të detyruar të kërkojnë leje për organizimin e tubimit publik (Art.8 LTP);
    • Gjobat e përshkruara janë relativisht të larta dhe mund të dekurajojnë përdorimin e këtij mjeti demokratik.

    Ligji për qasje të lirë në informacione me karakter publik
    Qasja në informacion është një parakusht kryesor për përfshirje më të madhe të OSHC-ve në proceset e hartimit të politikave. Ligji i ri për qasjen e lirë në informacione me karakter publik u miratua në vitin 2019 dhe parashikon disa risi që pritet të përmirësojnë qasjen në informacion. Bazohet në parimet e hapjes maksimale, detyrimit proaktiv për publikimin e të dhënave, numrit të kufizuar të kufizimeve dhe procedurave për lehtësimin e qasjes në informacion. Me qëllim përmirësimin e zbatimit, ligji i ri e transformoi institucionin rregullator Komision në një Agjenci me autoritet për të sanksionuar dhe gjobitur autoritetet përgjegjëse që nuk respektojnë ligjin.

    Ligji për referendumin dhe mjetet e tjera të demokracisë së drejtpërdrejtë
    Ky ligj përcakton procedurën për fillimin, administrimin dhe shpalljen e referendumit (kombëtar ose lokal), nismës qytetare dhe tubime në qytete. Megjithëse nuk përdoren shumë nga OSHC-të, ato mbeten një mjet i rëndësishëm për të ndikuar në politikat dhe vendimet dhe janë themelore për demokracinë. Ka pasur disa raste në periudhën e kaluar ku referendumet lokale u iniciuan nga OSHC-të.

    Përvoja nga referendumet lokale kishte treguar disa probleme me të cilat OSHC-të përballen kur përpiqen të iniciojnë referendum për një çështje të caktuar me rëndësi publike:

    • Pragu i kërkuar prej minimum 20% të nënshkrimeve që mbështesin iniciativën për referendumin nga popullsia në moshë të votimit për komunën në fjalë (neni 36 par. 1) është në mënyrë të pajustifikuar i lartë dhe po dekurajon OSHC-të nga promovimi i referendumeve lokale si mjet për pjesëmarrje demokratike.
    • Mbështetja nga 20% e nënshkrimeve që duhet të mblidhen në 15 ditë i vë barrë të panevojshme OSHC-së dhe vepron si dekurajim për përdorimin e këtyre mjeteve të rëndësishme demokratike.

    Ligji për lobim
    Ligji i ri për lobimin është miratuar në qershor 2021. Ligji i ri përmban dispozitë që thotë se një iniciativë civile e inicuar me ligj, si dhe komunikim ndërmjet OSHC-ve dhe fondacioneve të regjistruara në LAF dhe përfaqësuesve, domethënë organet e pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ dhe organet e vetëqeverisjes lokale, nuk trajtohen si lobim.

    Rregullorja për punën e Qeverisë
    Rregullorja për punën e Qeverisë përcakton detyrimin e ministrive të publikojnë projektligjet në faqen e tyre në internet dhe në ENER për konsultim (neni 68-a). Afati prej 20 ditësh pas publikimit për palët e interesuara (përfshirë OSHC-të) për të dhënë mendime, komente dhe rekomandime është dukshëm më i shkurtër në krahasim me vendet e tjera të rajonit (për shembull një periudhë konsultimi prej 30 ditësh në Kroaci). Ministria në raportin e vlerësimit të ndikimit rregullator rendit komentet e pranuara dhe nëse ato nuk pranohen jep një justifikim të duhur për këtë. Nuk ka asnjë detyrim për publikimin e projektligjeve që duhet të miratohen në procedurë urgjente.

    Kodi i praktikave të mira për pjesëmarrjen e shoqërisë civile në procesin e hartimit të politikave
    Kodi nuk është ligj në vetvete, por listë rekomandimesh jo të detyrueshme të lëshuara nga qeveria për administratën publike për përfshirjen dhe pjesëmarrjen e shoqërisë civile në procesin e hartimit të politikave. Kodi përcakton fushën e bashkëpunimit, llojet dhe fazat e bashkëpunimit (informacion, konsultim, dialog, partneritet), dhe instrumentet (p.sh. Faqja e internetit ENER, ngjarjet publike etj.). Kodi përcakton Njësinë për Bashkëpunim me OSHC-të brenda Sekretariatit të Përgjithshëm të Qeverisë si pikë qendrore midis OSHC-ve dhe administratës publike.

    Udhëzimet RIA
    Udhëzimet dhe Metodologjia janë akte nënligjore të Rregullores së Qeverisë për Procedurën të cilat udhëheqin procesin e vlerësimit të ndikimit rregullator. Ngjashëm me Kodin e praktikave të mira për pjesëmarrjen e shoqërisë civile në proceset e hartimit të politikave, ato lëshohen në formën e ligjit të butë. Rregullojnë procesin e vlerësimit të ndikimit rregullator të legjislacionit të propozuar. Një nga elementet kryesore të RIA është procesi i konsultimit me palët e interesuara (përfshirë OSHC-të) ku ofrohen disa udhëzime për procesin e konsultimit. Megjithatë, formulimi i dispozitave dhe forma e konsultimit që do të përdoret është në diskrecionin e ministrive dhe organeve të tjera. Në praktikë, nuk është e pazakontë të shihen qasje të çrregullta dhe të ndryshme për zbatimin e procesit të RIA ndërmjet ministrive të ndryshme, por ndonjëherë edhe brenda së njëjtës ministri për nisma të ndryshme ligjore.

    Ligji për pjesëmarrjen e të rinjve dhe politikat e të rinjve
    Ky ligj u miratua në janar 2021 dhe synon të rregullojë format e organizatave rinore dhe pjesëmarrjen e të rinjve në proceset vendimmarrëse përkatëse për ta. Ai përcakton kriteret për atë që mund të konsiderohet një organizatë rinore si dhe rolin dhe funksionin e organizatave kombëtare ombrellë rinore dhe asamblesë kombëtare rinore. Ligji parashikon gjithashtu ngritjen e një organi këshillimor kombëtar mbi politikat rinore si dhe konfirmimin ligjor të këshillave lokale rinore. Aktet nënligjore për zbatimin e tij duhet të miratohen dhe ligji nuk është ende plotësisht funksional.

    Ligje të tjera përkatëse për pjesëmarrje
    Përfshirja e OSHC-ve në procesin e hartimit të politikave në fusha të caktuara është subjekt i rregullimit të ligjeve specifike. Megjithëse zhvillimi i OSHC-ve nuk është në fokusin e këtyre ligjeve, zgjidhjet legjislative të ofruara, mund të kenë ndikim të rëndësishëm në potencialin e ndonjë OSHC-je për të qenë pjesëmarrëse aktive në proceset e politikave dhe vendimmarrjes.

    • Ligji për mjedisin jetësor përcakton se shoqatat (jo fondacionet) që punojnë në çështjet që kanë të bëjnë me mbrojtjen e mjedisit janë një “opinion i prekur” në kontekstin e legjislacionit mjedisor. Ky përcaktim u jep të drejtën të kundërshtojnë vendimet e Ministrisë për pranimin e planeve mjedisore, madje edhe të kërkojnë vendim gjyqësor. Gjithashtu mund të kundërshtojnë lejet e integruara A dhe B që janë të detyrueshme për çdo subjekt që mund të ndotë mjedisin. Megjithatë, përvojat praktike tregojnë se ka nevojë për të përforcuar zërin e OSHC-ve në fushën e mjedisit jetësor.
    • Ligji për avokatin e popullit përfshin OSHC-të në Mekanizmin për Kontrollin Qytetar, një organ brenda institucionit të Avokatit të Popullit që punon në monitorimin e punës së prokurorisë publike për parandalimin dhe mbrojtjen nga aktet e torturës dhe trajtimit çnjerëzor dhe degradues të kryera nga policia ose autoritetet e burgjeve.
    • Ligji kundër diskriminimit u jep autoritet OSHC-ve të fillojnë procedurë gjyqësore (actio popularis) për mbrojtjen nga diskriminimi që prek më shumë njerëz. Lidhur me këtë është edhe Ligji i ri për procedurën civile i hartuar së fundmi, i cili parasheh procedurë të re të veçantë civile për mbrojtjen e të drejtave dhe interesave kolektive. Kjo procedurë forcon statusin e OSHC-ve në procedurat gjyqësore dhe fuqinë e tyre për të ngritur çështje.
    • Ligji për bujqësi dhe zhvillim rural parashikon krijimin e grupeve lokale të veprimit si aktorë kryesorë në zhvillimin lokal të zonave rurale. Shumica e grupeve ekzistuese janë të regjistruara si shoqata dhe ato janë të rregulluara me Rregulloren për kriteret për regjistrim në regjistrin e grupeve lokale të veprimit.

    Përveç ligjeve të lartpërmendura, ekzistojnë ligje të tjera në lidhje me përfshirjen e OSHC-ve në proceset e politikave dhe vendimmarrjes, të cilat në një masë më të vogël janë të rëndësishme për një mjedis mundësues për OSHC-të. Këto janë:

    • Ligji për ekzekutimin e sanksioneve i cili rregullon qasjen e OSHC-ve në objektet e burgjeve me qëllim të monitorimit dhe mbrojtjes së të drejtave të personave të privuar nga liria.
    • Ligji për mbrojtjen e natyrës i cili rregullon pjesëmarrjen e OSHC-ve në punën e Këshillit Kombëtar për mbrojtjen e natyrës.
    • Ligji për planifikimin hapësinor dhe urban, edhe pse nuk përcakton në mënyrë eksplicite rolin e OSHC-ve, ai siguron kuadrin për pjesëmarrjen dhe ndikimin e publikut në procesin e planifikimit urban.

    OSHC-TË NË ZHVILLIMIN SOCIO-EKONOMIK

    Ligji për koncesione dhe partneritet publik privat
    Ky ligj rregullon ndër të tjera kontratat për krijimin e partneritetit publik privat si dhe çështje të tjera të rëndësishme që kanë të bëjnë me partneritetin publik privat. Përcakton rregullat e përgjithshme bazë për krijimin e partneriteteve publike-private ku delegimi i shërbimeve publike tek njësitë private (përfshirë OSHC-të) është i mundur. Ligji nuk i kufizon partnerët privatë në subjektet afariste dhe në teori një OSHC e regjistruar mund të jetë pjesë e një marrëveshjeje të tillë.

    Ligji për mbrojtjen sociale
    Ligji i vitit 2019 për mbrojtjen sociale mundëson kontraktimin e jashtëm të shërbimeve të mbrojtjes sociale tek shoqatat (jo fondacionet) dhe autorizimin e tyre si ofrues të shërbimeve sociale. Kontraktimi mund të bëhet në nivel qendror, nga MPPS-ja dhe në nivel lokal, nga komunat. Llojet e shërbimeve që mund të kryhen nga OSHC-të përfshijnë: shërbimet sociale në shtëpi (kujdesi dhe asistentët personalë), shërbimet sociale në komunitet (kujdesi ditor, risocializimi etj.), kujdesi shtesë familjar, informimi dhe referimi, ndihma dhe këshillimi nga ekspertë. Ndërsa disa nga shërbimet mund të kryhen vetëm në bazë të licencimit, në disa raste specifike (për shembull qendrat e strehimit) OSHC-të duhet të gjejnë një institucion të veçantë.

    Ligji për ndihmë juridike falas
    Ky ligj lejon OSHC-të të marrin autorizim për të ofruar ndihmë ligjore parësore (informacion ligjor, këshilla, referim, mbushje formularësh dhe shërbime të tjera) për njerëzit e varfër. Ai përcakton kriteret për autorizimin, llojet e shërbimeve që mund të ofrohen, financimin dhe mbikëqyrjen. Për ofrimin e shërbimeve, OSHC-të mund të kërkojnë rimbursim pas përmbushjes së kritereve të kërkuara ose të aplikojnë për mbështetje granti. Ministria e Drejtësisë publikon thirrje publike për mbështetje të projekteve në lidhje me ndihmën ligjore dhe qasjen në drejtësi një herë në vit.

    Ligje të tjera përkatëse me ofrimin e shërbimeve nga OSHC-të
    Ekzistojnë disa ligje të tjera në lidhje me OSHC-të, si ofrues të shërbimeve publike që janë në një masë më të vogël të rëndësishme për një mjedis mundësues për OSHC-të. Këto janë:

    • Ligji për mbrojtjen nga dhuna në familje dhe dhuna me baza gjinore, i cili siguron baza legjislative për OSHC-të, për të ofruar shërbime për viktimat e dhunës në familje dhe dhunës me baza gjinore;
    • Ligji për mbrojtjen civile, i cili rregullon rolin e OSHC-ve, si ofrues të shërbimeve për mbrojtjen civile në raste fatkeqësish natyrore ose emergjencash të tjera, mundësinë për zyrtarizimin e bashkëpunimit me kontratë dhe bashkëfinancim;
    • Ligji për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, i cili siguron baza për mbështetje më të madhe të OSHC-ve që punojnë për të drejtat e kafshëve në shërbimet publike në lidhje me mirëqenien e kafshëve.

    KUADRI INSTITUCIONAL PËR BASHKËPUNIM ME OSHC-TË

    Një nga parakushtet për garantimin e demokracisë është të sigurohet pjesëmarrja e qytetarëve dhe shoqërisë civile në përgjithësi në vendim-marrjen politike. Këshilli për Bashkëpunim ndërmjet Qeverisë dhe Shoqërisë Civile (në vijim Këshilli) përfaqëson në vetvete nivelin më të lartë të pjesëmarrjes së OSHC-ve – një partneritet midis Qeverisë dhe OSHC-ve. Rrjedhimisht, Këshilli krijon mundësinë për procese gjithëpërfshirëse të hartimit të politikave dhe politikave të synuara për zhvillimin e shoqërisë civile, duke demonstruar angazhimin e Qeverive ndaj OSHC-ve dhe dialogun e hapur midis dy sektorëve.

    BE-ja përmes Udhëzimeve të BE-së për Mbështetjen e Shoqërisë Civile në vendet e zgjerimit 2014-2020 rishikon cilësinë e organeve të bashkëpunimit ndërmjet Qeverisë dhe OSHC-ve në drejtim të: përfaqësimit të OSHC-ve në përgjithësi si dhe përfaqësimit të organizatave të shoqërisë civile më të vogla; dukshmërinë dhe disponueshmërinë për anëtarësi, perceptimi i Qeverisë për cilësinë e këtyre strukturave dhe mekanizmave, dhe perceptimi i OSHC-ve për këto struktura dhe mekanizma.

    KËSHILLI PËR BASHKËPUNIM DHE ZHVILLIM TË OSHC-VE

    Këshilli është organ këshillues i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut i themeluar me qëllim të promovimit të bashkëpunimit dhe zhvillimit të dialogut me sektorin e shoqërisë civile në vend. Me 15 anëtarë të institucioneve publike dhe 16 përfaqësues të OSHC-ve, Këshilli ka nisur në mënyrë aktive diskutimet mbi çështjet që kanë të bëjnë me shoqërinë civile.

    Përfaqësuesit e Shoqërisë Civile në Këshill zgjidhen në një procedurë të hapur dhe transparente që siguron përfaqësimin e një grupi, platforme ose OSHC-je dhe/ose ekspertizë të caktuar në një nga fushat e përcaktuara nga Vendimi për Themelimin e Këshillit.

    Përfaqësuesit e Qeverisë në Këshill emërohen nga Qeveria nga institucione të ndryshme që synojnë të ofrojnë mundësi dialogu dhe konsultimi në fushën e zhvillimit të shoqërisë civile ndërmjet Qeverisë dhe shoqërisë civile.

    ÇDO DITË ME KËSHILLIN

    (Përmbajtja dhe struktura si dhe modalitetet e kultivimit të saj me informacion për t’u diskutuar dhe rënë dakord me Këshillin)